Athugun á þróun ýmissa þátta velferðarkerfisins á valdatíma núverandi stjórnarflokka leiðir í ljós, að flestir þættir hafa orðið fyrir mikilli skerðingu.Stjórnarflokkarnir hafa skorið niður framlög til velferðarmála þannig,að ástandið varðandi stöðu þeirra er mun verra en var áður en þessir flokkar komu til valda.
BÆTUR HAFA DREGIST AFTUR ÚR LÁGMARKSLAUNUM
Ef litið er á þróun grunnlífeyris og tekjutryggingar elli- og örorkulífeyrisþega kemur í ljós,að þessar greiðslur námu 80% lágmarkslauna 1991 en árið 2001 námu þær aðeins 60 % lágmarkslauna.1995 var skorið á tengsl lágmarkslauna og bóta elli- og örorkulífeyrisþega.Síðan hefur það verið háð geðþóttaákvörðunum stjórnarflokkanna hversu mikið umræddar bætur hafa hækkað. Þær hafa dregist mikið aftur úr síðan.Á tímabilinu 1991-2001 hækkuðu ráðstöfunartekjur um 25% en bætur elli og örorkulífeyrisþega hækkuðu aðeins um 10,2%! ( Hér er miðað við kaupmátt í báðum tilvikum) Fyrir síðustu áramót vantaði 20 þús. kr. á mánuði upp á, að þessar bætur næmu sömu upphæð og þær hefðu numið, ef ekki hefði verið skorið á tengslin. Þeir sem orðið hafa yngstir öryrkjar ( 18 ára) fengu leiðréttingu sem svaraði þessari upphæð á mánuði nú um síðustu áramót en hinir fengu aðeins lítið brot leiðréttingar. Þeir sem hafa orðið öryrkjar 50 ára fengu aðeins 500 kr.hækkun.Ekkert var leiðrétt aftur í tímann en það eru ómældar upphæðir,sem teknar hafa verið af öldruðum og öryrkjum undanfarin ár, þar eð bætur þeirra hafa ekki fylgt breytingum lægstu launa. Hér er átt við einstaklinga,sem njóta aðeins bóta Tryggingastofnunar.Aldraðir fengu sáralitla leiðréttingu um síðustu áramót.Tekjutrygging aldraðra hækkaði um 2000 kr. á mánuði og tekjutryggingarauki hækkaði um sömu upphæð en mjög fáir njóta hans.
MIKIL SKERÐING BARNABÓTA
Greiðslur barnabóta voru skertar verulega eftir 1991 og mun meira eftir 1996 með tekjutengingum og lágum frítekjumörkum.Árið 1991 námu barnabætur 7 milljörðum kr. en 2003 námu þær aðeins 5,5 milljörðum. Hækkanir barnabóta eftir árið 2000 duga enn ekki til þess að bæta fyrir það sem áður hafði verið skorið af bótunum. Ef litið er á þróun barnabóta,húsnæðisbóta og vaxtabóta sem hlutfall af landsframleiðslu kemur eftirfarandi í ljós: Árið 1994 námu þessar bætur 1,8% af landsframleiðslu en nú nema þær aðeins 1,2 % af landsframleiðslu. Leiða þessar tölur vel í ljós hversu skerðingin er mikil.
SJÚKRADAGPENINGAR MIKIÐ LÆGRI EN Á NORÐURLÖNDUM
Sjúkradagpeningar langveikra eftir að veikindarétti kjarasamninga sleppir nema nú aðeins 25 þús kr. á mánuði. Er það mun lægra en á hinum Norðurlöndunum en þar nema sjúkradagpeningar 70-100 % af fyrri launum.Notendagjöld í heilbrigðiskerfinu hafa farið hækkandi.Um síðustu áramót voru þau enn hækkuð. Árið 1991 nam hlutdeild heimilanna í kostnaðinum við heilbrigðiskerfið 1,1% af brúttó landsframleiðslu en 2001 nam þessi hlutdeild 1,5%.
Þannig er sama hvar borið er niður.
FÁTÆKT HEFUR AUKIST MIKIÐ
Það er eðlileg afleiðing af skerðingu velferðarkerfisins að fátækt hefur aukist í landinu. Á tímabilinu 1995-2001 jókst fátækt mikið. Samkvæmt upplýsingum ASÍ jókst fátækt á þessu tímabili úr 8,8% af tölu framteljanda í 13,2%.Er fátækt mun meiri hér á landi en á hinum Norðurlöndunum. Allt að 30 % ellilífeyrisþega og 31% einstæðra foreldra lifa undir fátækramörkum hér á landi.Á hinum Norðurlöndunum búa 6,6-13,5% einstæðra foreldra undir fátækramörkum. Lyf eru mun dýrari hér á landi en á hinum Norðurlöndunum.Það bitnar þyngst á öldruðum og öryrkjum.Í bók sinni,Fátækt á Íslandi,komst Harpa Njáls að þeirri niðurstöðu,að allar bætur almannatrygginga væru of lágar. Það vantaði 40 þús. kr. á mánuði upp á að þær nægðu til framfærslu.
Velferðarkerfið er stöðugt að veikjast. Segja má,að frá því að núverandi stjórnarflokkar komust til valda hafi velferðarkerfið sætt stöðugum skerðingum og árásum og ekkert lát er þar á.
Björgvin Guðmundsson
viðskiptafræðingur
Birt í Morgunblaðinu 13.febrúar 2004
| 
