Eitt mikilvægasta ákvæði stjórnarskrárinnar er það ákvæði,að forseti Íslands geti synjað lögum staðfestingar og skotið þeim til þjóðarinnar í þjóðaratkvæðagreiðslu.Hefur þetta ákvæði verið nefnt öryggisventill.Ef stjórnmálamenn gera einhver glappaskot eins og gerðist í fjölmiðlamálinu getur forseti Íslands leiðrétt þau.Samkvæmt stjórnarskránni öðlast lög,sem forseti synjar staðfestingar, ei að síður lagagildi en skylt þá að leggja þau undir dóm þjóðarinnar.

Þetta ákvæði stjórnarskrárinnar hefur aðeins einu sinni verið notað en það var á sl. ári.Það sýnir,að forsetar Íslands  hafa gert sér það ljóst,að þetta ákvæði á aðeins að nota þegar mjög brýnar ástæður eru fyrir hendi.

  Strax  eftir að forseti Íslands hafi synjað fjölmiðlalögunum staðfestingar á sl. ári  fóru leiðtogar ríkisstjórnarinnar að tala um nauðsyn þess að endurskoða stjórnarskrána og þá einkum ákvæði hennar um málskotsrétt forsetans. Ljóst var, að ríkisstjórnin vildi endurskoða stjórnarskrána í þeim tilgangi að taka málskotsréttinn út. Ég tel,að halda eigi þessu ákvæði áfram í stjórnarskránni. Ég tel,að forseti Íslands eigi áfram að hafa málskotsrétt. Samt sem áður er ég fylgjandi því,að sett verði ákvæði í stjórnarskrána um þjóðaratkvæðagreiðslur. Tel ég,að  ákveðinn hluti þjóðarinnar eigi að geta knúið fram þjóðaratkvæðagreiðslu svo og ákveðinn minnihluti alþingis.

  Forsætisráðherra hefur nú skipað  nefnd til þess að endurskoða stjórnarskrána. Hafa orðið nokkrar deilur um skipunarbréf nefndarmanna. Áður var talað um nokkuð almenna endurskoðun  stjórnarskrárinnar,þar sem allt væri undir en nú bregður svo við,að í skipunarbréfinu er talað um að einkum eigi að endurskoða ákvæðin um forseta Íslands og alþingi.Formaður Samfylkingarinnar,Össur Skarphéðinsson, hefur mótmælt þessu og telur að öll stjórnarskráin eigi að vera undir. Hafa formenn hinna stjórnarstöðuflokkanna, VG og Frjálslynda flokksins,lýst yfir stuðningi við sjónarmið  Samfylkingarinnar í þessu efni.Össur Skarphéðinsson telur,að Halldór Ásgrímsson hafi látið Davíð Oddson ráða ferðinni varðandi það hvað ætti að  endurskoða en áður hafi Halldór haft frjálslyndari viðhorf í því efni.

  Fulltrúar stjórnarandstöðuflokkanna ætla að taka sæti í stjórnarskrárnefndinni enda þótt þeir séu óánægðir  með skipunarbréfið. Áskilja þeir sér rétt til þess að fjalla í nefndinni um öll atriði stjórnarskrárinnar og  segjast ekki munu láta framkvæmdavaldið skipa sér fyrir verkum í því efni hvað eigi að endurskoða.Ljóst er þó að forsætisráðherra hefur klúðrað  fyrsta skrefinu í átt til endurskoðunar stjórnarskrárinnar. Skynsamlegra hefði verið að hafa víðtækt  samstarf við stjórnarandstöðuna um það hvernig standa ætti að endurskoðun. Ef það hefði verið gert hefði náðst full samstaða um vinnubrögð  og það leitt til betri árangurs við endurskoðun stjórnarskrárinnar.

Björgvin Guðmundsson

Birt í Fréttablaðinu  11.janúar 2005