Dómur Hæstaréttar 16.oktober sl. um málefni öryrkja hefur vakið mikla athygli.Samkvæmt dómnum var það brot á stjórnarskránni að skerða bætur öryrkja afturvirkt 1999 og 2000 eins og ríkisstjórnin gerði með lögum þeim, sem hún setti árið 2001 í kjölfar fyrri öryrkjadómsins. Öryrkjabandalagið vísaði tveimur álitaefnum til dómstólanna: Spurningu um fyrningu á kröfum öryrkja vegna áranna 1994-1996 og skerðingu örorkubóta 1999 og 2000. Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu að krafa öryrkja um leiðréttingu fyrir árin 1994-1996 væri fyrnd en dæmdi, að skerðing á bótum öryrkja 1999 og 2000 stæðist ekki stjórnarskrá.
Þetta er í annað sinn sem Hæstiréttur dæmir,að ríkisstjórnin hafi framið stjórnarskrárbrot við meðferð sína á kjörum öryrkja. Í dómi Hæstaréttar í desember 2000 komst Hæstiréttur að þeirri niðurstöðu, að framkvæmd skerðingar ríkisstjórnarinnar á bótum öryrkja vegna tekna maka væri brot á stjórnarskránni. Byggði Hæstiréttur dóm sinn á tveimur ákvæðum stjórnarskrárinnar: 76 gr. stjórnarskrárinnar, sem kveður á um rétt manna til lágmarksframfærslu og 65.gr frá 1995 um mannréttindi og jafnrétti þegnanna.Hæstiréttur taldi með öðrum orðum,að hin mikla skerðing ríkisstjórnarinnar á bótum öryrkja vegna tekna maka væri brot á stjórnarskránni, m.a. vegna þess að þegnar landsins ættu að njóta jafnréttis. Öryrkjar eru sjálfstæðir einstaklingar eins og aðrir og eiga að njóta jafnréttis við aðra þegna landsins.Þó þeir gangi í hjúskap á ekki að fella niður stóran hluta bóta þeirra eins og ríkisstjórnin hafði gert. Þetta var inntakið í fyrri dómi Hæstaréttar.
Eins og menn muna setti ríkisstjórnin lög árið 2001,sem kváðu á um ákveðna skerðingu á bótum öryrkja þrátt fyrir dóm Hæstaréttar. Kvaddi hún til lögspekinga sem fundu út “hóflega” skerðingu á öryrkjabótum og lögfesti þá skerðingu.Nú segir ríkisstjórnin,að nýi Hæstaréttardómurinn heimili,að það megi skerða örorkubætur vegna tekna maka en ekki eins mikið og áður. Lögmaður Öryrkjabandalagsins,Ragnar Aðalsteinsson,hrl., er ekki sammála þessari túlkun.Hann segir,að Öryrkjabandalagið hafi aðeins lagt fyrir dómstólana álitaefni um afturvirkni skerðingar og fyrningu örorkubóta. Skýr niðurstaða liggi fyrir um þau efni en það sem sagt sé um önnur atriði hafi enga þýðingu að lögum.Eiríkur Tómasson,lagaprófessor, segir,að það þurfi nýtt dómsmál til þess að fá úr því skorið hvað skerða megi bætur öryrkja mikið. Það sé ekki ljóst samkvæmt nýjasta dómi Hæstaréttar.
Ekki verður þess vart,að ríkisstjórnin telji það alvarlegt mál að hafa brotið stjórnarskrána í tvígang,þegar málefni öryrkja hafa átt í hlut. Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,alþingismaður, sagði á alþingi,að ríkisstjórnin hefði vísvitandi brotið stjórnarskrána. Hún hefði sýnt einbeittan brotavilja. Það væri sitt mat. Samkvæmt því á ríkisstjórnin að segja af sér.Er fullvíst,að alls staðar annars staðar á Vesturlöndum hefði ríkisstjórn sagt af sér eftir slíkt brot á stjórnarskránni. Steingrímur J. Sigfússon, alþingismaður, sagði,að það væri nægilegt brot að brjóta stjórnarskrána óvart.Það kom fram í umræðunum á alþingi,að ríkisstjórnin var vöruð við 2001.Margir þingmenn bentu á, að lögin,sem stjórnin var að knýja í gegn þá,fælu í sér stjórnarskrárbrot.
Hvergi á Vesturlöndum hafa öryrkjar þurft að sækja rétt sinn til örorkubóta til Hæstaréttar eins og þeir hafa þurft að gera hér á landi.Það virðist vera kappsmál stjórnvalda hér að halda kjörum öryrkja niðri og valdhafar hrósa nú happi yfir því að þeir geti haldið áfram að skerða örorkubætur vegna tekna maka,að því er þeir telja.
Það flokkast undir mannréttindi,að öryrkjar geti notið mannsæmandi lífs.Það er úrskurður Hæstaréttar. Ríkisstjórnin ætti að sjá sóma sinn í því að leiðrétta kjör öryrkja vegna áranna 1994-1996 enda þótt Hæstiréttur hafi dæmt,að krafa öryrkja vegna þeirra ára sé fyrnd.Hvergi í heiminum hafa stjórnvöld borið fyrir sig fyrningu þegar um mannréttindi hefur verið að ræða.Mannréttindi fyrnast ekki.
Björgvin Guðmundsson
viðskiptafræðingur
Birt í Morgunblaðinu 2003 |
